इतिहास (History GK) हा एक अत्यंत महत्त्वाचा विषय आहे, जो स्पर्धा परीक्षा तयारीसाठी अत्यावश्यक आहे. MPSC, UPSC, SSC, आणि इतर सरकारी परीक्षा या विषयावर आधारित अनेक प्रश्न विचारले जातात. इतिहास शिकणे आणि त्यासंबंधीचे सामान्य ज्ञान समजून घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. यामुळे विद्यार्थ्यांना स्पर्धा परीक्षा तयारीमध्ये मोठा फायदा होतो. या लेखात, आम्ही इतिहासाच्या विविध महत्त्वाच्या घटनांचा आणि व्यक्तींचा शोध घेत आहोत, ज्याचा अभ्यास तुम्हाला स्पर्धा परीक्षेत उत्तीर्ण होण्यासाठी मदत करू शकतो.
१. भारताचा इतिहास (History of India)
भारताच्या इतिहासाचा प्रवास अनेक शतके आणि हजारो वर्षांचा आहे. भारतीय इतिहास अनेक संस्कृतींनी, साम्राज्यांनी आणि वंशांनी गढलेला आहे. भारतीय इतिहासाची प्राथमिक माहिती खाली दिली आहे.
प्राचीन भारत
प्राचीन भारत हा काळ मुख्यत: सिंधू घाटी संस्कृतीपासून सुरू होतो. भारतातील सर्वात प्राचीन संस्कृती सिंधू-सरस्वती संस्कृती (Indus Valley Civilization) होती. ती मोहनजोदडो, हडप्पा, धौलावीरा यासारख्या ऐतिहासिक स्थळांवर आधारित आहे.
- वेद आणि संस्कृती: भारतीय संस्कृतीच्या पिढ्या वेदांवर आधारित आहेत. ऋग्वेद, यजुर्वेद, सामवेद आणि अथर्ववेद या मुख्य वेदांचा उल्लेख केला जातो. याच काळात भारतात आर्यांचे आगमन झाले.
मौर्य साम्राज्य (Maurya Empire)
मौर्य साम्राज्याची स्थापना चंद्रगुप्त मौर्य याने केली होती. त्याच्या नंतर अशोक महानाने भारतातील सर्वाधिक विस्तार केले. अशोक महान हे बौद्ध धर्माचे मोठे पाठक होते, आणि त्यांनी धर्म प्रचारासाठी अनेक शिलालेख लिहिले.
गुप्त साम्राज्य (Gupta Empire)
गुप्त साम्राज्य भारतातील ‘सोनेरी काळ’ म्हणून ओळखले जाते. या काळात भारतातील कला, संस्कृती आणि विज्ञान प्रचंड प्रमाणात फुलले. चंद्रगुप्त १, समुद्रगुप्त, आणि चंद्रगुप्त २ या शासकांनी भारतीय साम्राज्याचा विस्तार केला.
मुघल साम्राज्य (Mughal Empire)
मुघल साम्राज्याची स्थापना बाबर याने केली. बाबरने पानीपतच्या लढाईत दिल्लीचा सुलतान इब्राहीम लोदीला पराभूत करून मुघल साम्राज्याची स्थापना केली. अकबर, शाहजहान, आणि औरंगजेब हे मुघल साम्राज्याचे प्रसिद्ध सम्राट होते.
ब्रिटीश साम्राज्य (British Empire)
भारतावर इंग्रजांचा वर्चस्व १७ व्या शतकात निर्माण झाला. १८५७ मध्ये भारतीय क्रांतीची लढाई उचलली गेली. अखेरीस १५ ऑगस्ट १९४७ रोजी भारत स्वतंत्र झाला आणि ब्रिटिश साम्राज्याचा समारंभ संपला.
२. जागतिक इतिहास (World History)
जागतिक इतिहास हा देखील अत्यंत महत्त्वाचा विषय आहे, जो स्पर्धा परीक्षा परीक्षेतील प्रश्नांची तयारी करण्यासाठी मदत करतो. भारतासह इतर देशांचा इतिहास देखील महत्त्वपूर्ण ठरतो.
प्राचीन सभ्यता (Ancient Civilizations)
जगातील सर्वात प्राचीन सभ्यता म्हणजे सिंधू-सरस्वती सभ्यता, जी भारतातील प्रमुख घाटीतील संस्कृती होती. याचप्रमाणे, इजिप्त, मेसोपोटेमिया, आणि चीन ह्या देशांतही प्राचीन सभ्यता अस्तित्वात होत्या.
ग्रीक आणि रोमन साम्राज्य (Greek and Roman Empires)
ग्रीक आणि रोमन साम्राज्ये प्राचीन युरोपात महत्त्वपूर्ण होती. ग्रीक सम्राट अलेक्झांडर द ग्रेटने विशाल साम्राज्य स्थापन केले. रोमनेही इटली, ग्रीस, आणि इतर प्रदेशांवर आपला साम्राज्याचा विस्तार केला. रोमन साम्राज्याच्या पतनामुळे मध्ययुगाची सुरुवात झाली.
फ्रेंच क्रांती (French Revolution)
फ्रेंच क्रांती (१७८९-१७९९) ही एक महत्त्वपूर्ण घटना होती. या क्रांतीत, फ्रेंच लोकांनी आपल्या राजाच्या अत्याचारांना विरोध केला आणि “स्वातंत्र्य, समानता, बंधुता” यांचा ध्वज उचलला. नेपोलियन बोनापार्टच्या नेतृत्वाखाली फ्रान्सने युरोपवर आपला प्रभाव प्रस्थापित केला.
औद्योगिक क्रांती (Industrial Revolution)
१८व्या शतकाच्या उत्तरार्धात इंग्रजांमध्ये औद्योगिक क्रांती झाली. या क्रांतीमुळे मशीन्सच्या उपयोगामुळे उत्पादन क्षमता वाढली आणि उद्योगांची स्थापना झाली. यामुळे युरोपातील समाजातील रचना बदलली.
जागतिक युद्धे (World Wars)
प्रथम जागतिक युद्ध (१९१४-१९१८) आणि दुसरे जागतिक युद्ध (१९३९-१९४५) या दोन मोठ्या युद्धांमध्ये जगभरातील अनेक राष्ट्रे सामील झाली. दुसऱ्या महायुद्धाचे प्रमुख कारण हिटलरच्या जर्मनीने विस्तारवादी धोरण स्वीकारले होते.
शीत युद्ध (Cold War)
दुसऱ्या महायुद्धाच्या नंतर, अमेरिका आणि सोविएत संघ यांच्यात शीत युद्ध सुरू झाले. यामध्ये परिष्कृत शस्त्रसज्जता आणि आर्थिक युद्धाचे रूप होते. हे युद्ध १९९१ मध्ये सोविएत संघाच्या विघटनासह संपले.
३. भारतातील महत्त्वाच्या ऐतिहासिक घटनांचे वर्णन (Important Historical Events in India)
स्वातंत्र्य संग्राम (Indian Freedom Struggle)
भारतीय स्वातंत्र्य संग्रामाचा प्रारंभ १८५७ च्या गदरपासून झाला. १८५७ मध्ये भारतीय सैनिकांनी इंग्रजी साम्राज्याविरुद्ध बंड केले. नंतर महात्मा गांधींच्या नेतृत्वाखाली स्वातंत्र्य संग्रामाने आकार घेतला. गांधीजींनी सत्याग्रह, असहमतीचा अहिंसक मार्ग स्वीकारला.
-
चंपारण सत्याग्रह (1917): गांधीजींनी बिहारच्या चंपारण जिल्ह्यात सत्याग्रह केला. यामुळे इंग्रज सरकारला कृषी श्रमिकांच्या स्थितीवर विचार करावा लागला.
-
दांडी मार्च (1930): गांधीजींनी दांडी येथे मिठाचा सत्याग्रह सुरु केला. यामुळे भारताच्या स्वातंत्र्याची लढाई आणखी तीव्र झाली.
-
भारताची स्वातंत्र्यप्राप्ती (15 ऑगस्ट 1947): १५ ऑगस्ट १९४७ रोजी भारताने ब्रिटिश साम्राज्यापासून स्वतंत्रता प्राप्त केली.
धर्मांधता आणि समाज सुधारणा
भारताच्या इतिहासात अनेक समाज सुधारक झाले आहेत जे धार्मिक, सामाजिक सुधारणांसाठी प्रसिद्ध होते.
-
रवींद्रनाथ ठाकूर (रवींद्रनाथ ठाकूर): रवींद्रनाथ ठाकूर हे भारतीय साहित्यिक, कवी, आणि समाज सुधारक होते. त्यांच्या ‘गीतांजली’ काव्याने त्यांना नोबेल पारितोषिक मिळवले.
-
स्वामी विवेकानंद: स्वामी विवेकानंद भारतीय समाजाची जागरूकता वाढवणारे महान गुरु होते. त्यांनी १८९३ मध्ये शिकागो विश्वधर्म महासभेत भारतीय धर्माचे आणि संस्कृतीचे महत्त्व सांगितले.
इतिहास एक महत्त्वपूर्ण विषय आहे जो आपल्या भविष्यातल्या निर्णय प्रक्रियेवर परिणाम करतो. भारताच्या ऐतिहासिक घटनांपासून ते जागतिक इतिहासाच्या विविध घटनांपर्यंत, प्रत्येक तपशील महत्त्वाचा ठरतो. MPSC आणि इतर स्पर्धा परीक्षांसाठी इतिहासावर आधारित प्रश्नांचे उत्तर देणे आवश्यक आहे. तुम्ही दिलेल्या ऐतिहासिक घटनांचा अभ्यास केल्यास तुम्हाला अधिक ज्ञान मिळेल आणि तुम्ही परीक्षेत उत्तीर्ण होऊ शकता.
